© 2015 P&P

Bijgevoegd: de eerste bespreking van beide boeken door Jos Martens, historicus, neerlandicus, lid Stuurgroep Geschiedenis Universiteit Antwerpen. (24.11.2008)

Wereldgeschiedenis voor het internettijdperk.

Marc Vermeersch. Geschiedenis van de mens.

Deel I. jagers en verzamelaars

Boek 1. van Pan tot Homo sapiens

Gent, Uitg. P & P, 2008, 403 blz. - ISBN 97 89081347 7 09

Marc Vermeersch. Geschiedenis van de mens

Deel I. jagers en verzamelaars

Boek 2. De maatschappij van jagers en verzamelaars

Gent, Uitg. P & P, 2008, 472 blz. - ISBN 97 89 081347 7 16

"Mijns inziens zijn we nu geestelijk beter in staat een natuurfilosofie te ontwerpen dan wanneer ook in de laatste 300 jaar, voor het eerst sinds de renaissance in feite. Dit omdat de recente ontdekkingen in de biologie van de mens een nieuwe richting hebben gegeven aan het wetenschappelijk denken."  (Jacob Bronowski, The ascent of man, 1973, Woord vooraf.)

Het speuren naar de oorsprong van de mensheid fascineert onvermijdelijk. Het spreekt iedereen aan, zowel beroepsonderzoekers als leken, want er blijkt een algemene nieuwsgierigheid te bestaan naar ons verleden. Men wil weten hoe een denkend, voelend, beschaafd wezen ontstond uit een primitieve aap-achtige stam. Welke evolutionaire omstandigheden vormden die prehistorische aap om tot een lang, rechtopstaand, hoog intelligent wezen, dat door middel van technologie en besluitvaardigheid de wereld is gaan beheersen? Dit is de vraag die wij onszelf voorleggen. En het is niet slechts ijdele nieuwsgierigheid, want ongetwijfeld ligt de sleutel van onze toekomst in een werkelijk begrijpen van het soort dier dat we zijn.

(Richard Leakey, Nieuwe inzichten in oorsprong en ontwikkeling van de mens, p. 9.)

Wereldgeschiedenissen

Voor veel mensen, ook niet-historici, is een wereldgeschiedenis het eerste referentiewerk om zich te oriënteren in de historische gebeurtenissen.  Als tiener kocht ik met mijn spaargeld de Sesam encyclopedie van de wereldgeschiedenis, telkens wanneer een nieuw deeltje uitkwam. Vele jaren later deed ik ze cadeau aan een goede vriendin die er al jaren tevergeefs naar zocht. Achterliggende gedachte was dat ik in mijn boekenkast voldoende gespecialiseerde werken over alle mogelijke periodes had om het vulgarisatiewerk niet meer nodig te hebben. Maar toen, weer vele jaren later, het Vlaamse weekblad Knack in 2004 de aloude Sesam wereldgeschiedenis (lichtjes bijgewerkt en aangevuld) terug uitgaf in 6 delen, spaarde ik wekelijks de bonnen om de boeken tegen een zacht prijsje opnieuw aan te schaffen (1).  

En toen het dagblad De Morgen in 2007 de stunt nog eens over deed met een vertaling van een Italiaanse reeks, bleek dat meteen een doorslaggevend succes (2).

De Zweed Carl Grimberg schreef zijn Sesam encyclopedie van de wereldgeschiedenis (begonnen in 1926, + 1941) grotendeels alleen, een titanenwerk waarvoor sinds de Tweede Wereldoorlog een plejade specialisten wordt gerekruteerd. Summum op dit gebied blijft vermoedelijk de Universele Wereldgeschiedenis onder redactie van Golo Mann, in 12 kloeke, volumineuze folianten (3). Dat is dan ook de reden waarom Golo Mann in mijn bibliotheek ontbreekt: ik had er geen plaats voor. Bovendien kon ik hem raadplegen in de schoolbibliotheek, wat ik in de loop der jaren ook veelvuldig heb gedaan.

Bovenstaande om mijn verbazing te beschrijven bij het lezen van de twee eerste delen van Geschiedenis van de mens door Marc Vermeersch. Duidelijk een zeer ambitieuze, eigentijdse onderneming, opgezet door één man!

Wenst U de volledige bespreing van Jos Martens te lezen, klik dan hieronder  op de PDF voor de volledige tekst.

(vervolg van pagina  1)

Bespreking door Frank Beke van
Het ontstaan van de landbouw en veeteelt
in Zuidwest-Azië
door Marc Vermeersch  
(in de Zebra 22 januari 2015)

Rik Pinxten heeft het in zijn werk Schoon protest over het neoliberalisme. Het gaat dus wezenlijk over politiek. Zelfs nu ik al acht jaar uit de actieve politiek ben gestapt, viel het mij echt niet zo moeilijk om het in te leiden. Enige kennis van die vermaledijde ideologie, en wat men ervan in de praktijk wist en weet te brengen, is mij niet vreemd.

Helemaal anders is het gesteld met mijn kennis van de geschiedenis van de prehistorische mens. Die is vrijwel onbestaande. Ik herinner mij uiteraard nog een en ander uit mijn geschiedenisonderricht en ook uit de marxistische vorming die ik als pril militant kreeg. Het werk van  Frierich Engels over de oorsprong van het gezin, de privé-eigendom en de staat was toen als het ware verplichte lectuur.

Maar het boek van Marc Vermeersch over Het ontstaan van landbouw en veeteelt in Zuidwest-Azië maakte mij voor het eerst overduidelijk hoe ingrijpend de overgang is geweest van een maatschappij waarin de mens die leefde van jacht en visvangst en het verzamelen van voedsel, naar een samenleving gesteund op landbouw en veeteelt. In zijn algemeen besluit noemt Marc Vermeersch het ontstaan van landbouw en veeteelt een cultureel proces. Belangrijk is ook dat de mens die evolueert van louter voedselconsument naar voedselproducent, veel meer controle krijgt over zijn lot. Dat is een mooie illustratie van het dialectisch verband en de spankracht tussen maatschappelijke onderbouw en bovenbouw, dacht ik bij mezelf.

Echter voor je dat korte, maar pregnant geformuleerd algemeen besluit kunt lezen, heeft Marc Vermeersch je al 407 bladzijden meegenomen op een boeiende reis in tijd en ruimte. We overspannen een periode van 6.000 jaar, nl. van 10.000 tot 4.000 voor onze tijdrekening. En we zien hoe de landbouw zich van Zuidwest-Azië zich verspreidde over heel Europa, Arabië, Afrika en grote delen van Azië. De auteur overstelpt je haast met een zeer uitgebreide en gediversifieerde kennis. Hij benadert het thema vanuit heel diverse invalshoeken. Uiteraard is er de antropologie.  Maar er is ook de taalkunde, de geologie en de klimatologie, de archeologie, de plant- en dierkunde, de kunstgeschiedenis. En ik vergeet allicht enkele wetenschappelijke disciplines.

Mocht u nu denken dat het werk zwaar op de hand is, dan kan ik u meteen geruist stelen. Het is vlot geschreven, zeer overzichtelijk opgesteld. Kaarten, foto’s en wel gekozen illustraties, maar ook de typografische vormgeving en het kleurgebruik maken dat je nooit de weg verliest op je tocht doorheen de ongemeen grote hoeveelheid aan wetenschappelijke gegevens die Marc Vermeersch voor ons heeft verzameld. Leuk is bij voorbeeld dat hij letterlijk een groene lijn aangeeft die je sneller en gemakkelijk doorheen de geschiedenis leidt. Dan hoef je, zoals hij het zelf zegt, niet alle stukken over “botten en beentjes en de meer gespecialiseerde onderwerpen” te lezen. Ik heb wel de hele tekst gelezen en ik ben het spoor zeker niet bijster geraakt. Integendeel, uit de vele details heb ik leuke en leerzame dingen onthouden.

Wat je bij de lectuur almaar duidelijker wordt, is dat hoewel bijzonder veel facetten de ontwikkeling van de mensheid kenmerken, alles toch met alles te maken heeft. Er zijn zo veel kruisverbanden te leggen. Maar mag ons dat wel verwonderen? Want wat Rik Pinxten voor de actuele wereld zegt, geldt vanzelfsprekend evenzeer voor dit boek: hoe verschillend de mensen ook zijn, er is zo veel meer dat ze verbindt dan wat ze scheidt.

Het boek dat voorligt, is het derde deel in een reeks over de geschiedenis van de mens. Er komen er nog vijf. Een heel titanenwerk. Als we bedenken dat Marc Vermeersch ze bovendien in eigen beheer uitgeeft, dan verdient hij ons respect en onze erkentelijkheid en dankbaarheid.

Frank Beke 21.01.2015